संस्कृती

कालचीच गोष्ट आहे. मालाडच्या मार्केट मधे फिरतांना बऱ्याच ठिकाणी पाट्या दिसत होत्या . घरगुती फराळाचे मिळेल . चकली , चिवडा, करंजी , शंकरपाळे वगैरे सगळे पदार्थ दिवाळिच्या फराळासाठी उपलब्ध आहेत अशा अर्थाच्या पाट्या लागल्या होत्या. पेपर मधे पण सकाळीच बातमी वाचली की पाचशे टन फराळाचे सामान विकल्या गेले , आणि भारताबाहेर रहाणाऱ्यांसाठी कित्येक टन फराळाचे सामान एक्स्पोर्ट पण करण्यात आले. थांबा.. इथे पूर्वी आई कसे सगळे पदार्थ घरी बनवायची, वगैरे गोष्टी लिहीत नाही मी- कारण ते सगळं तुम्हाला ठाऊक आहेच.

माझ्या आजीला माझी प्रत्येक मैत्रिण ही होणारी बायकोच वाटायची. किंवा कुठलीही एखादी चांगली मुलगी दिसली, की तिचं सुरु व्हायचं ” ही छान आहे , मला पसंत आहे रे, तुझा बाबा पण हो म्हणेल- सांग काय विचार आहे तुझा? ” मी तेंव्हा तसं काही नाही गं आजी, तसं काहीच नाही म्हंटलं की मग ती उगीच मोठा उसासा सोडायची, आणि म्हणायची ” कोणाशीही कर रे बाबा लग्न, फक्त त्या साठ्यांच्या मेधा पासून जरा दूरच रहा. अरे काही करता येत नाही तिला- परवा तिच्या घरी गेले ल्होते, तिने धड चहा पण केला नाही! नुसता पाणचट ! बघ बरं, नाहीतर गोरी गोमटी बघून प्रेमात पडशील, लग्न करशील आणि मग पुढचं आयुष्य खानावळीच डबा मागवून जेवायची वेळ येईल बघ!”

बाहेर हॉटेल मधे खावं लागणं हे कमी पणाचं लक्षण मानलं जायचं.खानावळीत जाऊन जेवायचं म्हणजे किती कमी पणा !हल्ली मात्र तसं काही राहिलेले नाही. संध्याकाळी कुठल्याही हॉटेल मधे जा, तुम्हाला बहूसंख्य मध्यमवर्गीय लोकं दिसतील तिथे रांगा लावून उभे असलेले. मला असे हॉटेल समोर रांगेत उभे रहाणे खूप इरीटेटींग होते. आपलेच पैसे द्यायचे, आणि खाण्यासाठी असे भिकाऱ्यासारखे आपणच रांगेत उभे रहायचे? – ही गोष्ट मला अजिबात मान्य नाही. हे असे उभे रहायची वेळ आली की मला आपण माहिमच्या दर्ग्याजवळ असलेल्या हॉटेल समोरचे भिकारी आणि आपण या मधे काही फरक आहे की नाही याचीच शंका येते.या दर्ग्या समोरच्या रस्त्यावर काही हॉटेल्स आहेत. तिथे काही भिकारी बसलेले असतात. दर्ग्यावर दर्शन घेऊन भावीक परत जातांना या भिकाऱ्यांना खाऊ घालण्यासाठी हॉटेल वाल्याला पैसे देतो… असो, हल्ली तशीच परिस्थिती ही आपलिही झालेली आहे. आपलेच पैसे आणि आपणच बाहेर रांगेत उभे रहायचे…….

हॉटेल मधे खाणं पूर्वी फार कमी म्हणण्यापेक्षा नगण्यच असायचं. हॉटेल मधे फक्त बाहेर गावाहून कचेरीच्या कामासाठी आलेले लोकंच जेवतांना दिसायचे.आजकाल तसे राहिलेले नाही. महिन्यातून बरेचदा बाहेर जेवायला जातात लोकं . नवरा बायको दोघेही नोकरी करतात, तेंव्हा कधी ’तिला’ कंटाळा आला म्हणून, तर कधी मुलांना आज पावभाजी खायची आहे म्हणून किंवा कधी अजून काहीतरी नसलेले कारण काढून बाहेर जाण्याचे प्रमाण फार जास्त वाढलेले आहे. पिझ्झा, बर्गर संस्कृतीचे आक्रमण तर टाळता येण्यापलीकडे गेलेले आहे. पिझा विकत सारखा घरी जमत नाही म्हणून

बऱ्याच गोष्टींची चव डेव्हलप करण्यासाठी म्हणून करोडॊ रुपये जाहिरातींवर खर्च केले जातात. आपल्या कडल्या चवदार पदार्थांशी मॅगीची तुलना होऊ शकते का? अर्थातच नाही. तो अगदी बेचव पदार्थ पण मुलांना आवडावा म्हणून लहानपणापासूनच जाहिरातींचा मारा केला जातो. लहान मुलं दुकानात गेले की तो पदार्थ घ्यायलाच लावतात. कसंही करून त्याची चव डेव्हलप केली जाते मुलांमधे.-आपलं फ्युचर गिऱ्हाईक म्हणून.

२०-३० रुपये रॉ मटेरीअल कॉस्ट असलेला पिझा आपण सहजपणे चारशे रुपयांना विकत घेतोच.( मी जर मला पिझा पेक्षा आपलं कांद्याचं थालिपीठ जास्त आवडतं म्हंटलं, तर मला कदाचित तुम्ही गावंढळ म्हणाल, पण ती एक फॅक्ट आहे हे बाकी एकदम खरं) एक प्रकारे तुम्हा आम्हाला खर्च करण्याची सवय आपल्या नकळत लावण्यात येते .अती उच्च वर्गीय लोकं आपल्या ऐपती प्रमाणे पंचतारांकित हॉटेल किंवा सुपर क्लास ( महाग) हॉटेल्स मधे जातात तर काही मध्यमवर्गीय लोकं मात्र आपल्याला परवडणाऱ्या शेट़्टीच्या हॉटेल कडे मोर्चा वळवतात. मुंबईला जेवायचं तर शेट़्टीचीच हॉटेल्स जास्त आहेत.

संध्याकाळच्या वेळेस घरी टीव्ही पाहून झाला की बहूसंख्य लोकं खाऊ गल्ली वर मोर्चा वळवतात. प्रत्येकच भागात एक खाऊ गल्ली तयार झालेली आहे. तिथे स्वच्छता वगैरे गोष्टींचा विचार न करता खाणारे उच्च मध्यम वर्गीय लोकं बरेचदा दिसतात.कुठल्या तरी घाणेरड्या झोपडपट्टीत तयार केलेले पदार्थ , की ज्या मधे स्वच्छतेची अजिबात काळजी केलेली नसते अशा पदार्थांवर पण लोकं रांगा लावून तुटून पडलेले दिसतात. सांगण्याचा अर्थ एवढाच की असे रस्त्यावरचे जॉइंट्स पण खूप चालतात. रात्री दहाच्या सुमारस जर एसव्ही रोड वर मालाड ते बोरीवलीच्या दरम्यान असे असंख्य स्टॉल्स आणि त्या शेजारी उभ्या असलेल्या कार दिसतील.

बाहेर खाण्याची सवय जडण्य़ाचे कारण म्हणजे खिशात खुळखुळणारा पैसा इतकंच असेल का? नाही .. पूर्वी पण भरपूर पैसा असायचा लोकांच्या कडे, पण घरातल्या स्त्रियांना बाहेर जाऊन खाणे हे कमी पणाचे वाटायचे. कितीही पैसा असला तरीही स्वयंपाक मात्र घरच्या स्त्रीनेच करायचा असा दंडक असायचा. अगदी अपरात्री पण कोणी पाहूणे आले तर पटकन चार पोळ्या आणि पिठलं भात करतांना पण गृहीणी कधी कुरकुर करायची नाही. हल्ली कोणाला जेवायला बोलवायचं झालं तर , ” जेवण कुठल्या हॉटेल मधून मागवायचं? हा पहिला प्रश्न असतो- “अहो, जर आम्ही स्वयंपाक घरातच अडकून राहिलो तर कसं काय एंजॉय करता येईल? कशा काय गप्पा मारता येतील?” अशा सबबी असतात बाहेर जाण्यासाठी.

मी स्वतः पण चांगला १८-१९ चा होई पर्यंत हॉटेल मधे गेलो नव्हतो. आई तशी खूप सुग्रण. प्रत्येकाचीच आई ही सुग्रण असते यात वाद नाही. आईला पण बरेच वेगवेगळे पदार्थ करून खाऊ घालण्याची आवड होती. बाहेर मिळणारा जवळपास प्रत्येक पदार्थ हा घरी करता यायलाच हवा यासाठी खूप प्रयत्न करायची. मग ते अगदी कुठलेही खारे पदार्थ असो किंवा बंगाली मिठाई म्हणजे रसगुल्ला किंवा रसमलाई असो, आईच्या हातच्या सगळ्याच गोष्टी मधे र्क विशेष चव होती. कुठल्याही पदार्था मधे प्राविण्य मिळेपर्यंत पुन्हा पुन्हा करत रहायचे हा तिचा स्वभाव.

आपल्या आईच्या/ बायकोच्या हातच्या चिवड्याची चव किंवा आईच्या/ बायकोच्या हातच्या चकलीची चव म्हणजे अगदी अप्रतीम. अख्ख्या जगात तशी चकली मिळणार नाही हे असे वाक्य न ऐकू येता , आजकाल ” त्या तांबेंच्या कडचे शंकरपाळे चांगले, की पणशिकरांकडले हे असे डिस्कशन्स होतांना दिसतात. घरी अनारसे, करंजी सारखे किचकट पदार्थ बनवण्याचे दिवस आणि उत्साह हल्ली पार संपलेला दिसतो. असं म्हणतात की पुरुषाच्या हदया पर्यंत पोहोचण्याचा मार्ग हा त्याच्या पोटातून जातो- मग आजकाल स्त्रिया तो मार्ग हॉटेल मधून शोधताना दिसतात..

घर म्हणजे केवळ चार भिंती आणि एक छप्पर नाही. तर स्वयंपाक घर हे घरातलं सगळ्यात महत्त्वाचं ठिकाण.पूर्वीच्या संकल्पने प्रमाणे स्त्रियांची कर्मभूमी ही स्वयंपाक घर होती, ती आता बदललेली आहे. घरातल्या गृहीणीने प्रेमाने करून खाऊ घातलेले पदार्थ , आणि बाजारात मिळणारे पदार्थ यांची तुलना होऊच शकत नाही.

स्वयंपाक घरात केवळ स्वयंपाक नाही तर आपली संस्कृती पण जिवंत असते. आजकाल नेमका याच संस्कृतीवर घाला घातला जातोय – तो पण अगदी कळत न कळत! तुम्ही सांगा, तुम्हाला ईद च्या दिवशी मुसलमान लोकं बाहेर हॉटेल मधे जेवायला गेलेले दिसतात? नाही नां? मग सगळे हिंदू लोकं गणपती च्या दिवसात किंवा कुठल्याही सणाच्या दिवशी हॉटेलचा मार्ग का धरतात?

कुठल्याच पदार्थाला त्याची स्वतःची चव नसते, तर त्याला आईच्या हाताची, बायकोच्या हाताची, त्यांच्या प्रेमाची चव असते. दिवस भर काम करून ऑफिस मधुन आल्यावर स्त्री जेंव्हा स्वयंपाक घरात शिरते तेंव्हा तिची इच्छा पण मुलांना, नवऱ्याला प्रेमाने काहीतरी करून घालावे अशी असते. पण जर याच वेळी नवरा बाहेर सोफ्यावर टिव्ही पहात बसला, आणि तिला एकटीलाच कामं करावी लागली तर कंटाळा येणे सहाजिक आहे. हे असं होऊ नये वाटत असेल तर स्वयंपाकात घरातल्या सगळ्यांनीच मदत केली , किमान स्वयंपाक घरात जाऊन गप्पा जरी मारल्या तरी तिचा भार हलका होतो.

केवळ कंटाळा आला म्हणून जर सारखे बाहेर खाण्याचे सुरु राहिले, तर घरामधे आणि बाहेर्च्या हॉटेल मधे काही फरकच उरणार नाही. आणि संसाराला सुद्धा चव रहाणार नाही. बाहेर सारखे सारखे हॉटेल मधे जेवायला जाणे हा एक प्रकारे आपल्या संस्कृतीवरच एक घाला आहे असे वाटते. घरातल्या कर्त्या स्त्री ने स्वयंपाक करून सगळ्यांना प्रेमाने जेवायला घालायचे ही आपली संस्कृती. आजकालच्या दिवसातला थोडा मान्य करण्यात आलेला बदल म्हणजे तिने जेवायला न वाढता कुटुंबातल्या सगळ्यांनी एकत्र जेवायला बसायचे – एवढाच!

तिची पण तुमच्याकडून फार अपेक्षा नसते, फक्त स्वयंपाक छान झालाय, भाजी छान झाली आहे इतके जरी सांगितले तरीही तिचा थकवा कुठल्या कुठे पळून जातो. पैशाच्या दृष्टीने आत्मसमर्थ होण्यासाठी किंवा संसाराची गरज म्हणून स्त्रीने नोकरी केली तरीही तिला स्वयंपाक घरातले काम करणार नाही असे म्हणता येत नाही – किंवा तिचे तिथले महत्त्वही काही कमी होत नाही .

आजकाल स्त्रिया पण नोकरी करतात, त्या मुळे दिवसभर काम करून घरी आल्यावर तेंव्हा त्यांना थकवा येणे साहजिक आहे, तेंव्हा या बदलत्या परिस्थितीशी जुळवून घेतांना, स्वयंपाक घरात मदत करण्यात काही कमीपणा वाटता कामा नये. पूर्वीच्या काळी स्त्रीयांचे साम्राज्य फक्त स्वयंपाक घरापुरते मर्यादित होते, त्याची कक्षा आता रुंदावलेली आहे. आठ तास काम करून , दोन तास प्रवास करून घरी आल्यावर तिला स्वयंपाक घरात मदत करणे, जसे, भाजी चिरणे, टेबल वर ताटपाणी घेणे इत्यादी लहान कामात मदत जरी केली तरीही बराच भार कमी होऊन बाहेर जाण्याची इच्छा कमी होऊ शकते – संसारातली गोडी टीकून राहू शकते.

जर घर नावाची संस्था, आणि संस्कृती टिकवायची, तर स्वयंपाक घर टीकणे आवश्यक आहे.

वर हा जो लेख लिहिला आहे त्याचा असा अर्थ नाही की मी बाहेर जेवण्याच्या विरोधात आहे. बाहेर जाऊन जेवणे पण एंजॉय करणे आवश्यक आहेच.. पण ते कधी तरी. टिव्ही पहाण्यात वेळ गेला , आता कंटाळा आलाय अशा कारणांसाठी ते नसावे आणि त्याची वारंवारीता पण फार जास्त नसावी एवढेच..!

(पूर्व प्रसिद्धी मी मराठी दिवाळी अंक)

भविष्य..

धोंडोपंतांनी दिलेला शुभेच्छा.. मराठी मधे :- श्री राम नवमीच्या हार्दिक शुभेच्छा.येत्या निवडणूकीत नरेंद्रजींना उत्तम यश मिळून ते देशाचे पंतप्रधान होवोत अशी श्री रामरायाच्या चरणी प्रार्थना.

मी  नास्तिक आहे, देवावर माझा विश्वास नाही, तशी एक अज्ञात शक्ती वगैरे असेल, पण देव नाही हे माझे मत पक्के आहे,  माझा भविष्यावर विश्वास नाही. फल जोतिष्य हे थोतांड आहे,   ही अशी वाक्य आपण नेहेमीच ऐकत असतो. माझे  बरेचसे मित्र याच विचाराचे आहेत. मी शक्यतो कुठल्याही गोष्टीवर वितंडवाद करणे टाळतो. तुमचा विश्वास नसेल तर ,ठीक, पण  मी विश्वास ठेऊ नये असा दबाव तुम्ही माझ्यावर का बरं आणता?

एक कन्फेशन म्हणजे , मी पण पूर्वी तसाच होतो. देव वगैरे काही नसतं, असं मानणारा. तसं म्हटलं, तर अगदी बाळबोध घरात जन्म घेतलेला मी. घरचे संस्कार म्हणाल तर दररोज सकाळी रामरक्षा, अथर्वशीर्ष आणि संध्या केल्याशिवाय दुधाचा कप हातात पडायचा नाही. पण एकदा मोठं झालो, आणि घराबाहेर  नोकरी निमित्त पडल्यावर मात्र  एक एक गोष्ट हळू हळू बंद होत गेली. तर काय होतं, की  जो पर्यंत आपण तरुण असतो, लाथ मारीन तिथे पाणी काढीन अशी आपली धारणा असते, तो पर्यंत तर हे देव वगैरे सगळं काही थोतांड वाटतं. विचारांची जडणघडण पक्की व्हायला, अमिताभ बच्चन चा तो सिनेमात देवळासमोर बसलेला पण देवळात न जाणारा आदर्श डोळ्यापुढे असतोच.

अशा परिस्थितीत सगळं काही व्यवस्थित सुरु असतं, नोकरी , दर महिन्याला बॅंकेत जमा होणारा पगार, त्यातून बुक केलेला फ्लॅट, त्याचे हप्ते भरणे , लग्नं, मुल वगैरे वगैरे सगळ्या गोष्टी त्या कविते प्रमाणे म्हणजे बॉर्न ऑन मनडे, बाप्तिस्ड ऑन ट्युसडे ……… आणि डाईड ऑन सनडे, प्रमाणे होत असतात. या सगळ्यात देव, धर्म , वगैरे गोष्टींचा विचार करायला वेळ असतोच कुठे?

भविष्य म्हणाल, तर अरे मी करीन ते होईल! भविष्य माझ्या स्वतःच्या हातात आहे , जर मी प्रयत्न केला तर एखादी गोष्ट का होणार नाही बरं? माझे भविष्य मी स्वतःच घडवणार आहे. असे विचार अगदी मनात पक्के बसलेले असतात.माझेही विचार तसेच होते.

माझा पण देवावर किंवा भविष्यावर विश्वास नव्हता. चक्क थोतांड वाटायचं ते.. वडील पत्रिका पहायचे, त्यामुळे बरेच लोकं घरी यायचे, त्या लोकांकडे पाहिले की त्यांच्या मानसिकतेची कीव यायची. पण नंतर जसे जसे आयुष्य पुढे सरकत गेले, वय वाढत गेले, तसे हळू हळू विचार परिवर्तन होत गेले ,आणि काही तरी शक्ती आहे , तिला देव म्हणा किंवा इतर काही या विचारापर्यंत पोहोचलो.

आयुष्यात चांगले काय किंवा वाईट दिवस काय , हे नेहेमी साठी नसतात . कधी तरी चांगले दिवस अचानक ब्रेक लागल्याप्रमाणे थांबतात, आणि एकामागोमाग एक संकटांची मालिका सुरु होते. काय करावे तेच समजत नाही.  स्वतःच्या हिमतीवर आपण त्या  अडचणींना सामोरा जाण्याचा प्रयत्न करत असतोच, पण कधी तरी केलेले प्रयत्न कमी पडू लागतात आणि प्रत्येक गोष्ट मनाविरुद्धच व्हायला लागते.

कुठे तरी मनात शंकेची पाल चुकचुकते. वाटायला लागतं, की अरे मी देवाची अमुक अमुक गोष्ट केली नाही म्हणून तर माझ्यावर हे संकट आलेले नाही ना? आणि नकळत  आपला विश्वास जरी नसला, तरीही देवापुढे   नतमस्तक होऊन  माझी काळजी घे रे बाबा आता…. म्हणून  क्षमा मागतो. प्रत्येकाच्या आयुष्यात ( म्हणजे ९९ टक्के लोकं म्हणतोय मी, एक टक्का अपवाद ) असा प्रसंग हमखास आलेला असतो, ९९ टक्के लोकं मान्य करतात, आणि उरलेले १ टक्का  मान्य करीत नाहीत एवढेच!

आपल्यावर संकटं आली, आणि  आपण त्यांना फेस करण्याचे केलेले सगळे प्रयत्न संपले की मग   देव आठवतो. देवापुढे बसून केलेला जप, किंवा  लहानपणी शिकलेले रामरक्षा, अथर्वशीर्ष , विष्णू सहस्त्रनाम ,आणि दोन चार सुक्तं वगैरे जेवढं काही आठवत असतं ते सगळं म्हणून झाले की तासा दिडतासानंतर थोडं फार का होईना, पण मनःशांती लाभते.

अशा प्रसंगात देवा नंतर, आई वडिलांच्या नंतर   आठवणारे दुसरी व्यक्ति  म्हणजे धोंडोपंत आपटे. आजपर्यंतचा माझा स्वतःच्या वडिलांनी सांगितलेल्या  भविष्या नंतर इतर कोणी सांगितलेल्या भविष्यावर विश्वास असेल तर  तो म्हणजे केवळ धोंडोपंतांवर. (माझे वडील  गेले   ६० एक वर्ष तरी पत्रिका पहातात, पण हल्ली वयोमानामुळे ( ८६ वर्ष ) बंद केलेले आहे, आणि त्यांना या वयात  पत्रिका पहायला सांगणे म्हणजे…….)   तेंव्हा कुठलाही प्रसंग ओढवला, किंवा एखादा निर्णय घ्यायची वेळ आली की धोंडॊपंत आठवतात, आणि वेळी अवेळी त्यांना फोन करून मी त्रास देत असतो. अगदी केंव्हाही जरी फोन केला तरी, पंत तेवढ्याच आत्मियतेने फोन उचलतात आणि बोलतात.

ज्योतिष्याकडे आपण जातो, ते केवळ आपण स्वतः येणाऱ्या प्रसंगाला तोंड देतांना  जेंव्हा काही मार्ग सुचत नाही तेंव्हा.काही चुकले तर नाही ना हे कन्फर्म करण्यासाठी! अशा परिस्थितीत जर मग ज्योतिष सांगणारे सगळे काही निगेटिव्ह सांगणे सुरु केले तर मात्र अजूनच मनःस्ताप वाढणार हे नक्कीच.

भविष्य सांगणं ही पण एक कला आहे.  पत्रिका पहातांना   कितीही वाईट गोष्ट लक्षात आली, तरी पण ती कशा पद्धतीने त्याला न दुखवता सांगायची ही गोष्ट प्रत्येकालाच समजते असे नाही – तो समज मात्र पंतांच्याकडे आहे.  परंतु  पंतांचे भविष्य सांगणे पण रोख ठोक आणि दुसऱ्याला ना उमेद न होऊ देणारे. आजपर्यंत पंतांनी जे काही सांगितले आहे ते माझ्या बाबतीत तरी १०० टक्के खरे ठरले आहे, आणि  कदाचित म्हणूनच पंतांचे हजारो जातक जगभर विखुरलेले आहेत.  त्यांचा ज्योतिषविषयक ब्लॉग ^(http://rangmarathiche.com/goto/http://dhondopant.blogspot.in/) पण  आहे. ब्लॉग ची वाचक संख्या पाहिली की ह्या विषयावर इंटरेस्ट असणारे लोकं इतके लोकं आहेत हे पाहून खरंच आश्चर्य वाटते, आणि एक गोष्ट लक्षात येते, की भविष्यावर विश्वास ठेवणारा बहुसंख्य वर्ग आहे, फक्त तो लपून छपून.. उघडपणे नाही.

आमचे पंत म्हणजे पण एक भन्नाट व्यक्तिमत्त्व आहे. जर आज पुलंच्या संपर्कात आले  असते, तर व्यक्ती आणि वल्ली मध्ये पंतांचा नक्कीच समावेश केला गेला असता. तुम्ही कधी  मराठी वृत्तांवर विकिपिडीयावर केले गेलेले लिखाण वाचले आहे का? तिथे  लिहिणारे पण आमचे पंतच बरं का! ज्योतिष हा व्यवसाय असला, तरीही   वृत्तबद्ध कविता,  गझल, लिहिणे म्हणजे पंतांचा विरंगुळा.  कविता लिहितांना मात्र अगस्ती ह्या  टोपण नावाने लिहितात, अर्थात त्यांच्या संपर्कात असणाऱ्यांना अगस्ती म्हणजे कोण हे माहिती आहेच. मोडी ही एक जूनी लिपी. हल्ली फार कमी लोकांना ती लिपी येते,  तिचे संवर्धन व्हावे म्हणून पण पंत बरेच काम करतात.

इरसाल कोंकणी पणा भरलाय पंतांच्या मधे. विनोद बुद्धी , एकदम अप्रतिम. राजकारणावरचे भाष्य तर नेहेमीच मर्मभेदक असते. फेसबुक वरच्या पंतांच्या पोस्ट्स म्हणजे निर्भेळ करमणूक. जर तुम्हाला काही खास कोंकणी शिव्यांची ऍलर्जी असेल तर पंतांना फॉलो करण्याच्या भानगडीत पडू नका, नाही तर पंतांना फेसबुक वर अवश्य फॉलो करा ^(http://rangmarathiche.com/goto/https://www.facebook.com/dhondopant.apte)..
तर मंडळी, तुम्हा सगळ्यांना श्री रामनवमी च्या शुभेच्छा देऊन हा लेख संपवतो.  श्री राम!