वर्ल्ड हेरीटेज चर्च.

 

मेणबत्त्यांचे अवयव विकणारा मुलगा.

आपल्या भारता मधे असलेल्या २८ हेरीटेज पैकी एक सगळ्यात मह्त्त्वाची  हेरीटेज वास्तु गोव्याला पण आहे-ती म्हणजे सेंट झेवियर्स चर्च. ह्या चर्च कडे एक हेरीटेज वास्तू म्हणून पाहिले जात नाही , कारण या चर्च मधे ठेवलेली  सेंट झेवियर्सची ममी  . तिथे पोहोचलो, की केंव्हा एकदा आत जाऊन त्या झेवियर्सच्या ममी ला पहातो असे लोकांना  होते, आणि मग १५ व्या शतकात बांधलेल्या त्या सुंदर इमारतीच्या बांधकामा कडे  दुर्लक्ष होते.

पोर्तुगीज भारतामधे जेंव्हा आले, तेंव्हा त्यांचा मूळ उद्देश हा धर्मप्रसार करणे इतकाच होता. इथे येऊन सरकार विरोधी असलेल्या किंवा धर्मांतरासाठी नकार देणाऱ्या  हिंदूंच्या संपत्ती सरकार जमा करणे , तसेच जर एखादा हिंदू मागे वारस न ठेवता मेला तर त्याची संपत्ती सरकार जमा करणे आणि  त्या पैशातून चर्च बांधणे हा एककलमी कार्यक्रम घेऊन ते इथे आले होते. एखाद्या हिंदू किंवा मुसलमान माणसाने   जर ख्रिश्चन धर्म स्विकारला, तर त्याला अभय देणे , आणि सवलती देणे ही तर जुनी स्ट्रॅटेजी होती.    कसेही करून ख्रिश्चन धर्म इथे रुजवाय्चा होता.या चर्च साठी किंवा गोव्यातल्या कुठल्याही चर्च साठी पैसा हा हिंदूंचा वापरला गेलेला आहे. अर्थात ही आहे १४ व्या १५व्या शतकातली गोष्ट!

सगळीकडे नुसता टुरीस्ट लोकांचा गोंधळ दिसतो. काही लोकं हातात   मेणबत्त्या धरून किंवा मेणाचे अवयव, जसे हात, पाय वगैरे घेऊन चर्च मधे शिरतांना दिसतात. असे समजले जाते की, मेणाचे अवयव चर्च मधे वाहिले, तर त्या अवयवाचे दुखणे बरे होते. असो.

चर्च चे प्रांगण खूप मोठे आहे.मुख्य म्हणजे चारही बाजूला कंपाऊंड ची भिंत असल्याने  कुठलेही अतिक्रमण नाही. जे काही विक्रेते आहेत ते कंपाऊंडच्या बाहेर मेणबत्त्या आणि मेणाचे अवयव विकत बसलेले दिसतात.    या रिकाम्या जागेत अक्षरशः वाळवंट असल्यासारखे आहे. तिथे एखादा चांगला बगीचा करून मेंटेन केला तर ही इमारत जास्त सुंदर वाटेल. पण सरकारी मुर्खपणा आड येत असावा.

आत  शिरल्या बरोबर  ही जागा हेरीटेज वास्तू आहे म्हणून एक पाटी दिसते- त्या व्यतिरिक्त दुसरी कुठलीही  खूण दिसत नाही. चर्चच्या समोर तोंड करून उभे राहिले असता उजव्या बाजूला नवीन बांधकाम केलेली ( म्हणण्यापेक्षा प्लास्टर केलेली )इमारत दिसते. या भागात चर्चचे  म्युझियम आहे.

डोरीक( डोरियन ) पद्धतीचे बांधकाम

हे  चर्च तिन मजली आहे. दुरुन पाहिले तर खूप उंच  असलेली पोर्तुगीज शैलीतली एक मोठी इमारत दिसते.  सगळेच चर्च असेच असल्याने ही इमारत चर्च ची आहे हे न सांगता लक्षात येते. गोव्याला मुबलक प्रमाणात उपलब्ध असलेला चिरा ह्या चर्चच्या बांधकामासाठी वापरलेला आहे. इतकी उंच असलेली भिंत कुठलाही आधार नसलेली पाहून थोडे आश्चर्य अवश्य वाटते, पण डोरियन  आणि कोरिएन्थिएन पद्धतीच्या बांधकामा मुळे हे सहज शक्य झालेले आहे. ह्या दोन्ही ग्रीक बांधकामाच्या  फार जुन्या  शैली आहे. या मधे खांबांचा आधार घेऊन  इमारत उभी केली जाते.जर खांबांचा सपोर्ट नसला ,तर ७८ फुट उंचीची भिंत उभी करणे अशक्य कोटीतली गोष्ट आहे. या खांबाच्या आधाराच्या प्रकाराचा एक फोटो पोस्ट केलाय .

चर्चच्या समोर उभे राहिले असता चर्चच्या डाव्या बाजूला तीन भिंती परपेंडीक्युलर बांधुन अर्धवट सोडल्या सारख्या वाटतात. पण चर्चची   ७८ फुट उंचीच्या भिंतीला आधार देण्यासाठी म्हणून त्या भिंती बांधल्या गेलेल्या आहेत. जर या भिंती बांधल्या गेल्या नसत्या तर कदाचित ही भिंत कधीच कोसळली असती. गोव्याच्या बहुतेक चर्च चा समोरचं एलीव्हेशन असेच आहे. उजव्या बाजूच्या भिंतीला, बांधलेल्या खोल्यांमुळे ( जिथे सध्या म्युझियम आहे )  आपोआपच आधार मिळतो.

चर्च चे पुर्ण बांधकाम हे चिरे वापरून केलेले आहे, पण समोरचा दर्शनी भाग मात्र एक वेगळा बेसाल्ट दगड वापरून  बनवलेला आहे. अशा दगडाचा उपयोग राजस्थानात केला जातो. समोरच्या भागाची उंची ७८ फुट आहे. समोरचा भाग चार भागात बनवलेला आहे. खाली मुख्य दरवाजा , नंतर वरच्या म्हणजे दुसऱ्या  भागात तीन मोठ्या खिडक्या , आणि सगळ्यात वर गोलाकार तीन खिडक्या आहेत. बेसॉल्ट च्या दगडाच्या वापरामुळे दर्शनी भागास खूप उठाव आलेला आहे. शक्य तितक्या ठिकाणी कोरीव काम केलेले आहे.

हे चर्च साधारण पणे १५ व्या शतकाच्या अखेरीस पोर्तुगीज लोकांनी बांधलेले आहे. या चर्चचे बांधकाम पुर्ण करायला जवळपास दहा वर्ष लागली. भारतातील हे त्या काळचे सगळ्यात मोठे चर्च!गोव्याच्या सेंट पॉल चर्च वर ह्या चर्चचे डिझान बेतलेले होते. पण नंतर काळाचा ओघात सेंट पॉल चर्च नष्ट झाले.

चर्च चा आतला भाग ’मोझॅक कोरींथिय” स्टाइल मधे बनवलेला आहे. या चर्च चे फ्लोअरींग मार्बलचे आहे. १८२ फुट लांब आणि ५६ फुट रुंद असलेला मुख्य हॉल आहे. आत शिरल्या बरोबर उजव्या बाजूला एक कन्फेशन चेंबर ठेवलेले आहे. लाकडी कोरीव काम केलेल हे कन्फेशन चेंबर १६ व्या शतकातील आहे. इथल्या दरवाजाचे कोरीव काम पण अप्रतिम कलाकाराची कलाकृती म्हणता येईल.

वर एक बाल्कनी पण आहे, ज्या मधे  उच्चभ्रू लोकं मासेस च्या वेळेस बसायचे, पण  सामान्य लोकांसाठी मात्र खाली बसण्याची व्यवस्था केलेली होती. उजव्या बाजूला खूप कलाकुसर केलेली एक लहानशी बाल्कनी दिसते. पूर्वीच्या काळी माईक आणि लाउड स्पिकर सिस्टीम नसल्याने प्रिचिंग करणारा प्रिस्ट त्या बाल्कनी मधे उभे राहून प्रिचिंग करायचा.

समोर सोनेरी मुलामा दिलेली  सुंदर भिंत दिसते.  वरून जरी ती सोनेरी पत्र्याची भिंत दिसत असली, तरीही ती  भिंत म्हणजे भिंतीवर लाकडी कोरीव काम केलेले शिल्प  आहे, पण त्यावर सोन्याचा मुलामा दिल्याने लाकूड अजिबात दिसत नाही. त्या  चित्रामधे एक खूप लठठ माणूस दाखवला आहे, तो म्हणजे जेरोम मस्करहॅन्स! ह्या मस्करहॅन्सनेच चर्च चे बांधकाम पूर्ण केले होते. त्याची आठवण म्हणून ते शिल्प कोरलेले आहे. त्याच्या  बाजूला सेंट इग्नेशिअसची दहा फुट उंचीची प्रतिमा आहे. सोन्याचा मुलामा दिलेला सूर्य पण लक्ष वेधक आहे. ही सगळी कलाकुसर ही १६ व्या शतकातली असूनही अजूनही चांगल्या स्थिती मधे आहे.

झेवियर्स चे शव ठेवण्यात आलेली शवपेटी ही व्हलेरिन रेग्नार्ट नावाच्या रोमन कलाकाराच्या डिझानवरून गोव्याच्या कलाकारांकडून फादर मार्सेलो यांनी  तयार करून घेतली आहे.६ फुट लांब ३ फुट रुंद आणि तितकीच खोल असलेली ही  शवपेटी चांदीने मढवलेली आहे. शव खराब होऊ नये म्हणून आत पुर्ण पणे व्हेल्वेट लावले आहे.

एक सांगावसं वाटतं, की ह्या चर्च मधली प्रत्येक गोष्ट ही खूप सुंदर आहे. चर्च मधले फोटो काढण्यासाठी मनाई नाही, पण फक्त त्या फोटो मधे तुम्ही स्वतः नसावे इतकीच माफक अपेक्षा आहे. पण  लोकं मात्र ,इथे आल्यावर त्या सूचनेकडे पुर्ण दुर्लक्ष करतात आणि   स्वतःचे फोटो त्या कार्व्हिंग समोर काढून घेण्याचा प्रयत्न करतात.

हेरीटेज म्हणून हे एकच नाही, तर जवळपास १८ चर्च आहेत गोव्याला.सगळे चर्च साधारण याच सुमारास बांधल्या गेले आहेत. पण इथे झेवियर्स ची ममी असल्याने या चर्चला जास्त महत्त्व मिळते इतकेच. पुन्हा एक वर्ल्ड हेरीटेज पण दुर्लक्षित ! इथे जर या इमारतीच्या रचने बद्दल  माहिती देण्यासाठी असतं तर बरं झालं असतं. जे गाईड्स आहेत त्यांना पण यातलं काहीच माहिती नाही. ते फक्त झेवियर्सची माहिती सांगत असतात.

एखाद्या हेरीटेज वास्तूचे महत्त्व हे त्या वास्तूचे बांधकाम कसे  केले गेले?  पुर्ण करतांना काय त्रास झाला ? अडचणी काय आल्या ?या बद्दल माहिती मिळवायची इच्छा असते, पण  आपल्या कडे कुठेही लिखीत स्वरूपात डॉक्युमेंटेशन केल्या गेलेले नाही याचे वाईट वाटते.  ही माहिती कशी मिळवायची तेच समजत नाही.   असो.

महागाई

पेपर मधली बातमी वाचली ३० वर्षाच्या तरूणाने आपल्या २८ वर्षाच्या पत्नी बरोबर आत्महत्या केली. दोनच दिवसा पूर्वी वाचलं होतं की एका ६५ वर्षाच्या वृद्धानी पण अशीच महागाईला कंटाळून आत्महत्या केली . त्यांनी लिहून ठेवलं होतं, की ” माझ्या मृत्युला सरकार जबाबदार आहे”  . जीव दिला, सरकारवर जबाबदारी पण टाकली, पण त्याने काय झालं? पेपर मधे मधल्या पानावर एक चौकट छापून आली!! बस्स!

काही दिवसांपूर्वी एक ९ वर्षाच्या लहान मुलीच्या आत्महत्येची बातमी पण वाचण्य़ात आली होती. आपल्या मृत्युनंतर आपली किडनी वडीलांना आणि डोळे भावाला लावण्य़ात यावे अशी इच्छा तिने लिहून ठेवली होती. घरातली गरिबीची परिस्थिती- पैसा अजिबात नाही  .वडिलांची किडनी खराब झालेली, तर भावाचे डोळे गेलेले.  आपल्या मृत्यु मुळे वडिलांना किडनी आणि भावाला डोळे मिळतील , आणि सगळेच प्रॉब्लेम्स आपोआप सुटतील  असे तिला वाटले, म्हणून तिने आत्महत्या केली होती.

विदर्भातले शेतकरी नेहेमीच आत्महत्या करतात. त्याची आता मिडीयाला इतकी सवय झालेली आहे की , त्याचे ’बातमी मुल्य’  शुन्य झाले आहे, आणि पेपर मधे त्याचा साधा उल्लेख पण नसतो. आज पर्यंत केवळ खेड्यातल्या शेतकऱ्यांमध्ये असलेला हा आत्महत्या करण्याचा मानसिक रोग हल्ली शहरातल्या लोकांमध्येही पसरला आहे.आयुष्याला कंटाळून आत्महत्या करण्याचे प्रमाण खूप वाढले आहे.दोन उच्चवर्गीय स्त्रियांनी (त्यातली  एक चार्टर्ड अकाउंटंट) आपल्या रहात्या बिल्डींगच्या वरच्या मजल्यावरून, मुलासहीत  उडी मारून केलेली आत्महत्या पण उगाच मनाला चटका देऊन गेली.

ह्या सगळ्या आत्महत्यांच्या मागे एकच कारण आहे, ते म्हणजे महागाई!  महागाई वाढली म्हणून आपण हल्ली सगळेच ओरडा करत असतो. घराच्या काढलेल्या लोनचा वाढलेला हप्ता, पेट्रोल, कुकिंग गॅसचे वाढलेले भाव, भाजी-किराणा सामानाचे भाव- ह्या महागाईची झळ सगळ्यांनाच बसलेली आहे.पगार जरी वाढला तरी खर्च मात्र  त्या पेक्षा जास्त  प्रमाणात वाढल्याने सगळा मेळ बसवणे एकदम अवघड होऊन बसले आहे.

बाजारात मिळणारी प्रत्येक गोष्ट महाग झालेली आहे, आणि त्याची कारणं पण जागतीक , राष्ट्रीय किंवा प्रादेशिक असतात असतात असे म्हटले जाते. त्यावर आपला काहीच कंट्रोल नाही.  अमेरिकेचे  क्रेडीट रेटींग कमी झाले म्हणून आपला शेअर बाजार क्रॅश होणार, चांदी, सोन्याचे भाव एकदम वेड्यासारखे वाढणार. असो .

महागाई  वाढलेली असतांना हल्ली मुंबई आणि इतर शहरातही जागांचे भाव एकदम वर चढले आहेत. उपनगरातही एक लहानसा फ्लॅट घ्यायचा म्हटलं, तरीही ८० लाखा पासून तर कोटी रुपयांपर्यंत  भाव झाले आहेत.गेल्या वर्षभरापासून  भाव कमी होतील म्हणून ऐकतोय , पण बिल्डरलॉबी कडे असलेल्या पैशांमुळे  त्यांनी नेट  लावून जागांचे भाव वरच्या पातळीवर मेंटेन केलेले आहेत. थोडक्यात मध्यमवर्गीयांच्या हाताबाहेर गेले आहे घरं बांधणं.

पूर्वी पेट्रॊल टॅंक फुल केल्यावर १५०० रु. द्यावे लागायचे ते हल्ली २१०० पर्यंत द्यावे लागतात. तूर डाळीचे भाव काही महिन्यापूर्वी ४० रुपयांपासून एकदम ८० ते १०० पर्यंत गेले होते, ते अजूनही ७० च्या आसपास आहेत, मध्यंतरी कांद्याचे भाव पण असेच १०० रुपया  पर्यंत पोहोचले होते.

महागाई वाढली आहे म्हणून आपण सरकारने काही तरी केलं पाहिजे म्हणून म्हणत असतो, ते सरकारचं काम आहे यात संशय नाही, पण  केवळ सरकारला दोष देऊन गप्प बसण्यापेक्षा , त्याच सोबत आपण स्वतः काय करु शकतो हे पण पहायला हवे.

एक गोष्ट लक्षात आली  ती म्हणजे  बजेट!! खर्चाचं बजेट बनवून खर्च करणं हल्ली एकदम बंद झालंय. पूर्वी महिन्याच्या एक तारखेला रेडीओ वर गाणं लागायचं, खुश है जमाना आज पहली तारीख है.. कारण याच दिवशी लोकांचे पगार व्हायचे, आणि महिन्याच्या खर्चाचे बजेट बनवले जायचे. वाण्याकडले सामान, दूधवाला, शाळांची फी इत्यादी सगळे खर्च नीट लिहून त्या प्रमाणे केले जात असत. कशावर किती खर्च करायचा याचा विचार केला जात असे. गृहीणी खर्चाची बॅलन्स शिट तयार करत असे. हे केल्यावर कितीही कमी पगार असला, तरीही काही पैसा हा बाजूला शिल्लक पडलाच पाहिजे  या कडे गृहीणीचा कल असायचा. आजकाल ते बंद झालंय. कुठलाही विचार न करता, जसा वाटेल तसा , आपल्या खिशाचा विचार न करता खर्च करणे सुरु केले आहे आपण.

मी स्वतः मागच्या महीन्यात एक प्रयोग केला. महिनाभर सगळा  हिशोब लिहिल्यावर बऱ्याच गोष्टींसाठी विनाकारण केलेला खर्च माझ्या लक्षात आला. जो खर्च टाळता आला असता तो पण मी टाळला नाही असा! एकट्याला ऑफिसला जातांना कारने जाण्यात काय फायदा? विनाकारण तिनशे रुपये रोजचे खर्च करायचे ?  महिन्यात मी  मी सहा- सात  वेळा तरी कारने  ऑफिसला गेलो होतो  . म्हणजे १८०० रुपये पेट्रोल खर्च  झाला   ,तो वाचवता आला  असता. लाईटचे बिल हे महिन्याला साधारण  ३५० युनिट्स चं येतं, ते जर खोलीत कोणी नसतांना लाईट – पंखे बंद केले तर २५०  युनिट्स पर्यंत येतं हे पण अनुभवलं (मग बाबा हल्ली किती कटकट करातात, या अशा डायलॉग कडे दुर्लक्ष करावे लागतेच). बेस्ट ने विजेचा प्रती  युनिट  रेट्स वाढवले म्हणून ओरडा करण्यापेक्षा ( कारण फायदा काहीच नाही त्याचा ) विजेचा थोडा योग्य वापर   केला तरीही खर्च आटोक्यात ठेवला जाऊ शकतो हे लक्षात आलं.

भाजी आणायला गेल्यावर एकाच दुकानासमोर उभा राहून  दुकानदाराच्या हाता पिशवी देऊन, भाव न विचारता सगळ्या भाज्या न घेता , चार दुकानं हिंडून भाव करून भाजी घेतल्यावर जवळपास ३० टक्के तरी नक्कीच पैसे वाचले.

पूर्वी फक्त एक लॅंडलाइन फोन असायचा तो हल्ली प्रत्येकाच्या घरी चार पाच तरी मोबाईल असतात. फोनवर कामापुरतं बोललं तरीही  खर्च पण कमी केला जाउ शकतो. शिळोप्याच्या गप्पा मारायला फोन वापरणं बंद केलं. ऑफिस मधे बसलो असतानाही केवळ नंबर डायल करायचा कंटाळा येतो, म्हणून सेल वरून डायरेक्ट फोन करायचो ते फक्त बंद केले, मी आणि चक्क बिल  जे महिन्याला २१००- २५००  पर्यंत यायचे ते १६०० पर्यंत आलं.

प्लास्टीक मनी ( क्रेडीट कार्ड ) आल्यापासून जेंव्हा काही विकत घ्यायची इच्छा होते, तेंव्हा आपण ते विकत घेतो- पैसे खिशात नसले तरीही.  “ऋणं कृत्वा, धृतं पिबेत”, असं एक चार्वाक चं वाक्य आहे. त्याप्रमाणे आपण सगळे वागतो असे मला वाटते.खीशात  पैसे नसतांना पण आपल्याला काही कमी नाही, असा आव आणून कर्ज काढून ( क्रेडीट कार्ड ने )  खर्च करणे बंद केले तरीही बरीच बचत होऊ शकेल. ज्याच्या अंगावर कर्ज नाही, जो असलेल्या पैशात सुखाने चटणी भाकरी खाऊन  (शब्दशः अर्थ घेउ नये) दिवस काढू शकतो तो सगळ्यात जास्त सुखी असे मला वाटते.

एक लहानशी गम्मत, तुमच्या खिशातल्या पाकिटात किती पैसे आहेत असे विचारले तर मला वाटत नाही की तुम्ही सांगू शकाल ?  ,मला वाटत नाही. मी स्वतः पण सांगू शकणार नाही. खिशातली एखादी शंभराची नोट जरी काढून घेतली बायकोने तरीही लक्षात येत नाही . याचं कारण आपण पैशाची किंमत विसरलो आहे .जेंव्हा आपल्याला पैशाची किंमत लक्षात येईल, तेंव्हाच  त्याचा योग्य वापर करणे शक्य होईल.

बाहेर जेवायला जाणे हे आजकाल नेहेमीचंच झालं आहे. कधी बायकोला कंटाळा आला म्हणून तर कधी मुलांना काहीतरी खायचं आहे म्ह्णणून. दर महिन्याला जर हॉटेलिंगचा खर्च मुंबईला जर ३-४ वेळा गेलं, तर २ ते ३ हजार पर्यंत होतो ( व्हेज हॉटेल असेल तर )  तर तो नक्कीच कमी केला जाऊ शकतो, पण आपले खर्च तसेच ठेवायचे,   आणि मग महागाईला दुषणं द्यायची- असे आपण करतो.  वर दिलेली उदाहरणं फक्त  एक केस स्टडी  म्हणून दिलेली आहेत. या व्यतिरिक्त  अनेक गोष्टी आहेत ज्यांचा व्यवस्थित वापर केला तर खर्चावर नियंत्रण ठेवलं जाऊ शकतं.

आपण सरकारला पण दोष देतो- कारण ते सोपं आहे म्हणून!  पण हे असं करण्यापेक्षा थोडा आपला माईंड सेट बदलला तर जगणं एकदम सोपं होईल.  खर्चावर नियंत्रण ठेवा असे  माझे  म्हणणे नाही, पण जो  खर्च अनावश्यक आहे तो जरी  टाळला तरीही पुरेसे आहे.

काही लोकं जे खूप आशावादी आहेत ते म्हणतील , की तुम्ही आपलं महिन्याचं इनकम वाढवा, म्हणजे महागाईचा परिणाम होणार नाही तुमच्यावर. ते जरी खरं असलं, तरीही सहज शक्य नाही. आपल्या हातात जे   आहे ते  म्हणजे अनावश्यक खर्च टाळणं , एवढं जरी केलं तरीही  महागाईला सामोरा जाता येईल आणि आयुष्य सुसह्य होईल, आणि आत्महत्या करण्या सारखे  विचार मनात येणार नाहीत.

पुरस्कार.

पुरस्कार कोणाला आवडत नाहीत? प्रत्येकालाच पुरस्काराबद्दल एक खास आकर्षण असतं. एखादी लहानशी ट्रॉफी जरी मिळाली, तरी ती घरात समोरच्या खोलीत शो केस मधे सजवून ठेवण्यातला आनंद काही निराळाच असतो. शाळेत आठवीत असतांना स्नेहसंमेलनात मधे मिळालेले प्रशस्ती पत्र मी अजूनही जपून ठेवलेले आहे.

सिनेमा साठी ,पूर्वी फक्त फिल्म फेअर पुरस्कार होता, आता त्याच स्वरूपाचेच निरनिराळ्या नावाने चार पाच तरी नवीन पुरस्कार दरवर्षी दिले जातात. ज्यांना फिल्म फेअर मिळाला नाही, ते ह्या पुरस्कारावर समाधान मानताना ्दिसतात. टीव्ही चं पण तसंच, स्टार टिव्ही तर केवळ स्वतःच्याच चॅनल वरच्या कार्यक्रमांवर पुरस्कार देत सुटलाय. मग त्या मधे अगदी बेस्ट बहू, बेस्ट लडकी, बेस्ट दादी वगैरे असंख्य पुरस्कार आहेत- असे की ज्या मुळे प्रत्येकी एक तरी मिळतोच.

शाळेत जाणारा अगदी केजी मधे शिकणारा मुलगा पण बक्षीस या संकल्पनेने  भारावलेला असतो. मला आठवतं, एकदा माझी धाकटी मुलगी शाळेत असतांना तिच्या शाळेत राखी मेकिंग काँपीटीशन होती. राखी घरून बनवून न्ययची होती. सौ. ने एक सुंदर तिरंगा झेंड्य़ाच्या रंगाची राखी बनवून दिली. त्या राखीला मिळालेले पहिले बक्षिस घेऊन जेंव्हा मुलगी घरी आली, तेंव्हा तिच्या चेहऱ्यावरचा आनंद अगदी लपवता येत नव्हता. पण आई जवळ जाऊन म्हणाली, ” अगं पण हे बक्षिसं तुलाच मिळालंय, कारण ती राखी तूच बनवली होती  ना?” . हे वाक्य ऐकून खरंच खूप बरं वाटलं, की  त्या लहान वयातही ही जाण होती, की बक्षिस जर मिळवायचं, तर त्या साठी आपल्या स्वतःच्या कर्तुत्वाने! असो, विषयांतर होतंय.

हल्ली बरेचदा पेपर मधे कुणाला तरी कसला तरी पुरस्कार मिळाल्याचे छापून येत असते. कुठली तरी स्वयंसेवी संस्था जीवन गौरव, किंवा इंजिनिअरींग/मेडिकल,/समाजसेवा / किंवा इतर कुठल्याही क्षेत्रा मधे केलेल्या योगदानाबद्दल  पुरस्कार मुक्त हस्ते वाटत असतात. आणि हे करत असतांना आपण हे एका सामाजिक जाणिवेतून करीत आहोत हे सारखे ठसवण्याचा प्रयत्न पण करत असतात. हे पुरस्कार ज्याला मिळतात, बरेचदा त्याला स्वतःला पण आपण काय योगदान दिलेले आहे हे माहिती नसते.

या पुरस्कार देणाऱ्या संस्थांची नावं पण कधी कोणी आयुष्यात ऐकलेली नसतात,  पण तुम्हाला एखादा इ मेल येतो, की तुमच्या अमुक अमुक क्षेत्रातल्या  भरीव योगदाना बद्दल तुम्हाला आम्ही एक पुरस्कार  देण्याचे योजले आहे,  तेंव्हा तुम्ही पुरस्कार घेण्यासाठी येऊ शकाल का? पुरस्कार वितरण  मुंबई, किंवा दिल्ली वगैरे सारख्या कुठल्यातरी ठिकाणी अमुक अमुक तारखेला आयोजित केलेला आहे . आता हा असा इ मेल पाहिल्यावर कोणीही नक्कीच भारावून जातो आणि  आपल्या कार्याची कोणीतरी नोंद घेतोय, हे पाहून कृत कृत्य होतो.

इ मेल पाहिल्यावर आधी त्या संस्थेच्या वेब साईट वर जाऊन तुम्ही चेक करता, की ती संस्था खरंच अस्तित्वात आहे की कोणी तुमच्यावर प्रॅक्टिकल जोक करतोय. वेब साईट वर संस्थेद्वारे पुरस्कृत केल्या गेलेल्या व्यक्तींचे फोटो, आणि पूर्वी झालेल्या कार्यक्रमाचा लेखाजोखा असतो. ते पाहिल्यावर विश्वास बसतो, आणि तुम्ही  ताबडतोब उत्तर पाठवून मग तो मी हा पुरस्कार स्वीकारण्य़ास येत आहे, हे कळवून मोकळा होता.

होता होता पुरस्काराचा दिवस उजाडतो, तुम्ही पुरस्कार स्वीकारण्यास जाता. छानसा कार्यक्रम होतो एखाद्या हॉल मधे. शंभर दोनशे लोकं आलेले असतात. तुमच्या प्रमाणेच इतरही २०-२५ लोकं असतात की ज्यांना पुरस्कार मिळालेला आहे असे.   कार्यक्रम सुरु होतो, तुम्ही दिलेल्या तुमच्या क्षेत्रातल्या योगदाना बद्दल एक लहानसं भाषण करून एक ट्रॉफी आणि  मान पत्र  तुम्हाला दिलं जातं. कुठल्या तरी चॅनलचे कॅमेरामन आलेले असतात, शुटींग , फोटोग्राफी होते, वृत्तपत्राला पण या कार्यक्रमाची प्रेस नोट पाठवली जाते.  सगळं काही कसं व्यवस्थित होतं. दुसऱ्या दिवशी पेपरला पण बातमी येते, बातमीचे कटींग नंतर तुम्हाला आवर्जून पाठवले जाते, टिव्ही वर पण लहानशी बाईट दाखवली जाते .

या  अशा कार्यक्रमासाठी खर्च किती होत असेल? एक हॉल संध्याकाळ साठी भाडे- साधारण दहा हजार, आणि इतर खर्च ( अल्पोपहार वगैरे) दहा हजार म्हणजे एकंदरीत तीस हजार. असो.

कार्यक्रम झाल्यावर ,  अल्पोपहारानंतर त्या संस्थेचे संचालक , सेक्रेटरी म्हणतात, की आमची ही संस्था असे उपक्रम नेहेमीच राबवीत   असते- आणि स्वयंसेवी संस्था असल्याने खर्चाची मोठी ओढाताण होते.  ते असंही म्हणतात, की हे जे काही सुरु आहे, ते केवळ तुमच्यासारख्या लोकांच्या मुळेच. कारण दर वेळी आम्ही जेंव्हा कोणाचा सत्कार करतो, तेंव्हा ते अशाच पुढील कार्यक्रमासाठी म्हणून दहा विस हजाराची मदत संस्थेला करून जातात. सेक्रेटरी हे पण सांगायला विसरत नाहीत, की  कोणा एका माणसाने एक लाखाची मदत पण केली होती.   तुम्हाला ते पूर्वी ज्या लोकांनी मदत केलेली आहे, त्यांची छायाचित्रे आणि चेक चे फोटो दाखवले जातात.

हे सगळं पाहिल्यावर तुम्ही पण आपले चेक बुक काढून लोकलाजेस्तव का होईना ,रु. २००००/-   चेक देता आणि ती पाचशे रुपयांची ट्रॉफी, मानपत्र आणि काही फोटो  घेऊन घरी येता, स्कॅन केलेले पेपर कटींग सोबत  फेस बुक वर  पोस्ट करण्यासाठी.